Zachowek

Czasem bywa tak, że osoby bliskie spadkodawcy nie otrzymują w spadku po zmarłym nic. Dzieje się tak z różnych powodów – chociażby dlatego, że spadkodawca jeszcze za życia ustalił w testamencie kto ma przejąć po nim schedę. Może tak się stać na przykład z tego powodu, że w skład spadku wchodziłaby nieruchomość, która została jeszcze za życia spadkodawcy przekazana komuś w darowiźnie. Jest to w naszych polskich warunkach bardzo częsty sposób przekazywania nieruchomości wybranej osobie. Popularnie mówi się, że dom lub działka zostały dziecku zapisane, choć tak naprawdę pod tym pojęciem rozumie się darowanie wybranej najbliższej osobie składników majątku jeszcze za życia. Czy więc dziecko które otrzymało od rodzica dom w darowiźnie, może spać spokojnie? Czy powinno liczyć się z tym, że zostanie skierowane przeciwko niemu roszczenie o zachowek?

Co to jest zachowek?

Instytucja zachowku w polskim prawie spadkowym ma na celu ochronę osób bliskich osoby zmarłej. Zachowek jest uprawnieniem do skierowania do spadkobiercy żądania zapłaty określonej sumy pieniężnej. To swoista rekompensata pieniężna dla spadkobiercy pozbawionego spadku.

Najlepiej zagadnienie to omówić na konkretnym przykładzie:

Do Anny zgłosił się wuj, który oczekuje od niej wypłaty zachowku, ze spadku po jej zmarłym 15 lat temu dziadku. Anna jest właścicielką domu, który odziedziczyła po swoim ojcu. Jest jego jedyną spadkobierczynią. Ojciec nie żyje od dwóch lat. Dom otrzymał od swojego ojca w darowiźnie. Oprócz domu dziadek nie posiadał żadnego innego majątku. Anna pyta, czy wuj może skutecznie domagać się od niej zachowku po dziadku?

W omawianej sprawie w pierwszej kolejności należy zweryfikować, czy wuj znajduje się w katalogu osób, którym przysługuje zachowek, kolejno, czy roszczenie zostało skierowane do właściwej osoby, wreszcie, czy roszczenie to nie przedawniło się.

Komu przysługuje zachowek?

W przypadku wymienionej już wyżej darowizny, która wyczerpała cały majątek jaki miałby przekazać w spadku darczyńca, pozostałym jego bliskim przysługiwać może zachowek.

Tak samo zachowek przysługiwać może w sytuacji, gdy cały spadek na podstawie testamentu przypadł w całości spadkobiercy, a pozostali spadkobiercy nie otrzymali nic z masy spadkowej.

Zachowek będzie przysługiwać osobom bliskim spadkodawcy – zstępnym (np. dzieciom), małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy powołani byliby do spadku z ustawy. Tym, którym przypadłby spadek po zmarłym według standardowych zasad dziedziczenia ustawowego.

W omawianej sytuacji wuj jest na równi z ojcem Anny spadkobiercą ustawowym jej dziadka. O ile dom był jedynym składnikiem jaki wszedłby do spadku, przez dokonanie darowizny na rzecz ojca Anny, wuj został pozbawiony przysługującej mu części schedy spadkowej.

Jakie roszczenie?

Czy w ramach zachowku można żądać od osoby która odziedziczyła dom czy została nim obdarowana przepisania nieruchomości – dla przykładu – części domu, działki czy też ruchomości np. samochodu czy obrazu? Nie. Roszczenie o zachowek jest bowiem jedynie roszczeniem o zapłatę sumy pieniężnej. Nie można wnosić o przekazanie nam części majątku odziedziczonego czy darowanego. Istotą zachowku jest bowiem jedynie zrekompensowanie ekonomicznego interesu spadkobiercy pokrzywdzonego. Nawet jeśli w skład spadku wchodziły wyjątkowe miejsca czy cenne dla nas przedmioty i wszystkie zostały przekazane na konkretną osobę z pominięciem pozostałych spadkobierców

Jaka ustalić wysokość żądania?

Wysokość roszczenia to procentowy udział w części spadku, jaki przypadałby danemu spadkobiercy -z reguły jest to połowa wartości przysługującemu mu udziału spadkowego. W sytuacji gdy osoba uprawniona do zachowku jest trwale niezdolna do pracy lub jeśli zstępny jest małoletni – wtedy jest to dwie trzecie wartości udziału spadkowego jako przypadałby mu na podstawie dziedziczenia ustawowego.

Darowizny

Należy pamiętać o tym, że przy ustaleniu udziału spadkowego, stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględniamy darowizny i zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę zarówno na rzecz osoby zobowiązanej do wypłaty zachowku jak i na rzecz osoby na rzecz której zachowek ma zostać wypłacony. Wpływają one wówczas na wysokość udziału spadkowego i co za tym idzie wysokość zachowku.

Do kogo po zachowek

W pierwszej kolejności uprawniony do otrzymania zachowku powinien zwrócić się z roszczeniem o jego wypłatę do spadkobiercy zmarłego lub osoby na rzecz której zastrzeżono zapis windykacyjny. Jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku w powyższy sposób, może skierować roszczenie w stosunku do osób, które otrzymały od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku.

Obowiązek zaspokojenia tego roszczenia może obciążać także następców prawnych obdarowanego, Obowiązek zapłaty zachowku ma charakter majątkowy i podlega dziedziczeniu (tak też w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2018 roku, I CSK 381/17).

W omawianej przez nas sprawie darowizna wyczerpała całą wartość spadku i wuj nie mógłby otrzymać zachowku w inny sposób niż kierując roszczenie o wypłatę zachowku w stosunku do Anny, spadkobierczyni obdarowanego ojca.

Przedawnienie

Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku. Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. Dziadek Anny zmarł 15 lat temu.

Oznacza to, że minął termin w jakim wuj mógł wystąpić z roszczeniem o zapłatę zachowku i nie może skutecznie domagać się zachowku po zmarłym dziadku Anny.

O zachowku można pisać bardzo wiele, a temat ten wydaje się prosty. Jest jednak prosty tylko na pierwszy rzut oka. Im więcej okoliczności, tym głębszej analizy wymaga zagadnienie zachowku.

Jeśli interesuje Cię poruszone przez nas zagadnienie zapraszamy Cię do zadawania nam pytań poświęconych roszczeniom o zachowek. Napisz do nas: https://iblkancelaria.pl/kontakt/

Spodobał Ci się nasz artykuł? Polub naszą stronę na facebooku @iblkancelaria lub kliknij w ikonkę obok. Dla Ciebie to tylko chwila, a dla nas ważna informacja, że podoba Ci się nasza praca i potężna motywacja do dalszej pracy. Możesz także zaobserwować nasz profil na instagramie i być na bieżąco z treściami, które publikujemy. Do zobaczenia!